آشنایی با نظام مبادلات پیمانکاری فرعی
Subcontracting and Partnership Exchange
- شناسایی، ایجاد و توسعه بازارهاي جدید براي پیمانکاران
- ارتقاء توانمندي و پتانسیل پیمانکار و کارفرما
- تسهیل ارتباط کارفرما و پیمانکار و معرفی آن ها به یکدیگر
يكي از مسائل چالشي حاكم بر نظام ها و الگوهاي توسعه ي صنعتي كشورهاي مختلف، توجه به صنایع کوچک به عنوان محور توسعه در فرآيند توسعه ي صنعتي آن هاست. پاسخ به اينكه صنايع كوچك نيز مي توانند نقشي در فرآيند توسعه ي صنعتي ايفا كنند و شايسته توجه و تمهيد شرايط لازم براي توسعه هستند، دیدگاه کلان توسعه کشورها را مشخص می نماید.
در اغلب كشورهاي توسعه يافته و درحال توسعه، علاوه بر صنایع بزرگ، صنايع كوچك نیز از جايگاه بسيار بالايي در سياست گذاري ها و حمايت هاي دولتي برخوردارند و توانسته اند نقش بسيار قابل توجهي در بهبود توان رقابت پذيري صنعتي، ايجاد و توسعه ي اشتغال، كمك به توزيع درآمد، توسعه و تقويت كارآفريني ايفا نمايند. به عبارت ديگر در اين كشورها با درك اهميت و جايگاه صنايع كوچك، توجه جدي به توسعه و تقويت همزمان صنايع كوچك و بزرگ در كنار يكديگر شده است.
تجربیات کشورهای پیش رو و توسعه یافته نشان می دهد، تقويت، بهبود و تكميل زنجيره ارزش توليدات صنعتي مبتني بر قابليت هاي ذاتي آن ها، یکی از مهمترین مولفه های تضمين كننده موفقيت صنايع كوچك و بزرگ است. توسعه تعامل و همكاري بین خریداران و سازندگان تجهیزات، قطعات و ماشین آلات صنعتی و از آن مهمتر ارتقاء شيوه و رويكرد تعاملي بين آنها، مهمترین فلسفه ایجاد الگويي تحت عنوان نظام پيمانكاري فرعي در بسياري از كشورهاي توسعه يافته يا درحال توسعه می باشد
مبادلات پیمانکاری فرعی[1]: در واقع الگویی است به مانند الگوي توسعه خوشه هاي صنعتی، یکی از روش هاي عمده توسعه صنایع کوچک و متوسط ( SMEs)[2] به ویژه در حوزه پیمانکاري است که ایده ي اولیه ي ایجاد آن در یونیدو[3] از سال 1970 شکل گرفت و تا سال 1985 به شکل امروزي خود درآمد. در اين مدل تقويت توانايي صنايع كوچك و متوسط حوزه پیمانکاری از طریق تکمیل و بهبود زنجیره ارزش آن ها برای افزايش توليد و اشتغالزايي، به روزآوري فرآيندهاي فني و محصولات، بهبود قابليت رقابت بينالمللي، جلب سرمايه گذاري و سفارشهاي خارجي، تشويق جايگزيني واردات و رشد صادرات محصولات دنبال مي شود.هدف این برنامه تقویت توانایی صنایع کوچک و متوسط براي افزایش تولید و اشتغال زایی آن ها، به روزآوري فرآیندهاي فنی و محصولات آن ها، بهبود قابلیت رقابت بین المللی آن ها، جلب سرمایه گذاري و سفارش هاي خارجی، تشویق جایگزینی واردات و رشد صادرات محصولات تولیدی، بوده است.
یکی از راه هاي مدرن و موثر سازمانی براي تولید محصولات صنعتی از راه همکاري واحدهاي تولیدي مکمل است. در این حالت یک پیمانکار اصلی، همراه با عرضه کنندگان پیمانکاري فرعی متعدد، وجود دارند. به عبارت دیگر در نظام پیمانکاري فرعی، توافق بین دو گروه یعنی پیمانکار اصلی و پیمانکار فرعی است.
پیمانکار اصلی[4] اقدام به و اگذاري تولید قطعه ها و اجزاي قابل مونتاژ اصلی یا فرعی و یا بخشی از خدمات مورد نیاز محصول نهایی به یک یا چند بنگاه تولیدي می کند. پیمانکار فرعی بر اساس مشخصات فنی تعیین شده توسط پیمانکار اصلی(کارفرما) کار را انجام می دهد. بدیهی است در نظام تولید، به ویژه در حوزه هاي صنعت، تقسیم کاري که به این روش انجام می پذیرد موجب ارتقاي روز افزون تخصص پیمانکار فرعی در یک یا چند فرآیند فنی می شود. در واقع نظام مبادلات پیمانکاری فرعی (SPX) با کمک توسعه بازار بنگاه های کوچک و متوسط در سطح بین المللی در کنار آموزش و ارتقاء توانمندی بنگاه ها، اقیانوسی از فرصت های رشد و تعالی را پیش روی بنگاه ها قرار داده است.
[1] Subcontracting and Partnership Exchange [2] Small and medium-sized enterprises [3] UNIDO [4] Original equipment manufacturer
پیمانکاري های فرعی صنایع کوچک و متوسط از لحاظ رابطه با صنایع بزرگ به چهار گروه تقسیم می شوند:
الف ـ پیمانکاری فرعی براي ساخت قطعه ها و کالاهای نیم ساخته صنعتی
ب ـ پیمانکاری فرعی براي تکمیل و مونتاژ قطعه ها و کالاهای صنعتی
ج ـ پیمانکاری فرعی براي انتقال اطلاعات و دانش فنی و ارتقای تکنولوژی
د ـ پیمانکاری فرعی براي انجام تحقیق و طراحی بخشي از یک طرح بزرگ و یا طرح توسعه واحدهای بزرگ.
- موضوعاتی مانند تامین مواد اولیه، مشارکت بلند مدت، کارخانه مجازی و ….. مشمول نظام مبادلات پیمانکاری فرعی نمی باشد.
سه تحول اساسي در اقتصاد جهاني، اهميت فعاليت هاي بنگاه های اقتصادي کوچك را نسبت به فعاليتهاي بنگاه های بزرگ افزایش داده است. می توان یکی از مؤثرترین عوامل در رشد و توسعه سیستم هاي اقتصادي و اجتماعی هر کشوري را بنگاه هاي کوچک و متوسط اعلام نمود . پیمانکاری فرعی و مبادله‌های مشارکتی، یکی از راه‌های پیوند بین صنایع کوچک و بزرگ و عاملی برای تداوم تولید در واحدهای صنعتی و رونق بخشیدن به کل اقتصاد است. از این رو مورد توجه مسئولین و دولتمردان کشورها توسعه یافته و در حال توسعه قرار شده است.برای گسترش پیمانکاری فرعی، ایجاد ارتباط و اعتمادسازی بین واحدهای کوچک و بزرگ صنعتی اهمیت بسیاری دارد. حداکثر بهره‌برداری از امکانات آزمایشگاهی و شبکه کنترل موجودی در صنایع طرف قرارداد، بهره‌مندی از تجربه‌های فنی- تخصصی کارشناسان طرف قرارداد و در نتیجه ارتقای توان علمی- تخصصی و بهره‌وری واحدهای صنعتی کوچک، استفاده از توان بالقوه تولیدی و رفع مشکل کمبود تقاضا در واحدهای تولیدی مورد نظر از مهمترین مزایای پیمانکاری فرعی صنعتی است. همچنین از لحاظ تولید انبوه، نرخ تمام‌شده کالا در حداقل قرار می‌گیرد. علی رغم این در کشور بیش از 95 درصد کل واحدهاي تولیدي در گروه صنایع کوچک و متوسط قرار می گیرند ، این بنگاه ها سهم چشم گیر در تولید ناخالص ملی و ایجاد ارزش افزوده کسب نکرده و با کمبود شدید در این بخش مواجه هستند . به نظر می رسد کاهش موقیعت و مزیت بنگاه هاي کوچک و متوسط نسبت به صنایع بزرگ، متأثر از عوامل درون بنگاهی و برون بنگاهی متعددي باشد از این رو نهاد هایی همچون نظام مبادلات پیمانکاري فرعی یکی از راه هاي مدرن و موثر سازمانی براي تولید محصولات صنعتی از راه همکاري واحد هاي تولیدي مکمل است که می تواند نقش مهمی در توسعه و ارتقاء بنگاه هاي کوچک و متوسط ایفا نماید اهمیت این مراکز زمانی پر رنگ تر می گردد که با توجه به اهداف این مراکز و ایحاد همکاري ها بین واحدها میزان رشد صنعتی و کاهش تعطیلی و ناکارآمدي این نوع بنگاه ها کاهش یابد. ارائه راهکار در این شیوه به گونه اي است که تلاش می گردد ارتباط مناسبی بین بنگاه هاي اقتصادي در زنجیره ارزش و تامین قطعات صنعتی ایجاد گردد.
- ارتقاي فضاي کسب و کار و زیرساخت های صنعتی
- سرمایه گذاری در فن آوری و نوآوری
- افزايش رقابت پذيري با حمایت از خوشه ها و شبكه هاي كسب و كار
- رعایت استانداردها و فراهم نمودن زیرساخت هاي کیفیت
- راه اندازي و حمايت از تشكيل مؤسسات خدمات توسعه كسب و كار BDSها
- تسهيل تجارت
مزایای پیمانکاری فرعی صنعتی برای صنایع کوچک
حداکثر بهره برداری از امکانات آزمایشگاهی و سیستم کنترل موجود در صنایع طرف قرارداد.
بهره مندی از تجربه هاي فنی ـ تخصصی کارشناسان طرف قرارداد و درنتيجه ارتقای توان علمی ـ تخصصی و بهره وری واحدهای صنعتی کوچک
استفاده از توان بالقوه تولیدی و رفع مشکل کمبود تقاضا در واحدهای تولیدی مورد نظر
به لحاظ تولید انبوه، قیمت تمام شده کالا حداقل قرار می گیرد
توزیع درآمد بهتر و افزایش درآمد کارکنان و در نهایت اجتماع
تولیدات به صورت تخصصی و حرفهای شکل می گیرد و باعث دستیابی سریع تر تولید به نوآوریها و خلاقیت شوند و در نتیجه تنوع در تولیدات افزایش می یابد.
مزایای پیمانکاری فرعی برای صنایع بزرگ
صنایع بزرگ با کاهش هزینه های سرمایه گذاری و جلوگیری از گسترش بی رویه واحدها و بعضاً با تعطیل کردن پاره ای از بخشهای خط تولید و سپردن کار تولید قطعه ها و کالاهای صنعتی و حتی بخش طراحی و مونتاژ کالا به واحدهای کوچک طراحی و مهندسی و مونتاژ، نه تنها از کاهش حجم تولید واحد صنعتی خود جلوگیری می کند، بلکه برعکس حجم تولید و بهره وری را تا چند برابر افزایش می دهند.
صنایع بزرگ با بهره گیری از پیشنهادها و اندیشه خالق واحدهای کوچک پیمانکار، ضمن رفع مشکالت و ضعف های احتمالی و ارتقای کیفیت کالاهای تولیدی، توانسته اند بیشترین نوآوری و تنوع را به تولیدات خود بدهند.
صنایع بزرگ با انجام پیمانکاریهای فرعی قادر هستند قیمت تمام شده کالا را به میزان قابل توجهی کاهش دهند و برای مدت زماني طولانی می توانند قطعه ها و لوازم مورد نیاز خود را به گونه سفارشی تأمین كنند.
- صنایع فلزی و فلز کاری
- صنایع الکتریک و الکترونیک و مکانیک
- صنایع لاستیک و پلاستیک
- صنایع شیمیایی
در کشورهای توسعه یافته، استفاده از روش پيمانكاري در زمينه خدمات صنعتي از اهميت بالائي برخوردار شده و پيوسته در حال افزايش است. نگهداري و تعميرات، خدمات آزمايشگاهي، تست و كنترل كيفيت، حسابداري، خدمات كامپيوتري، تحقيق و توسعه (R&D)، بازاريابي، بسته بندي، حمل و نقل و غيره نمونه هايي از اين خدمات مي باشند.
- عدم تحویل بموقع سفارشها
- عدم پرداخت به موقع تعهدهای مالی
- پایین بودن کیفیت کالاهای سفارشی
- عدم ارتباط بین صاحبان صنایع کوچک و بزرگ
- عدم حمایت از انجام پیمانکاری فرعی صنعتی بین صنایع کوچک و بزرگ
- عدم وجود نهادی برای نظارت بر حسن اجرای قراردادهای پیمانکاری فرعی صنعتی بین واحدهای تولیدی صنعتی کوچک و بزرگ
بنابراین رفع مشکلات یادشده برای گسترش پیمانکاری فرعی صنعتی در بین صنایع کوچک و بزرگ، دارای اهمیت فراوان است.
استان کرمان با وسعت 180 هزار و 726 کیلومتر مربع به عنوان بزرگترین استان کشور 11 درصد از کل خاک کشور را به خود اختصاص داده است. استان کرمان دربخش صنعت دارای هزار و 327 فقره مجوز بهره برداری با سرمایه گذاری 57 هزار و 237 میلیارد ریال و اشتغال 62 هزار و 660 نفر می باشد که به ترتیب از نظر تعداد، سرمایه گذاری و اشتغال در جایگاه هفدهم، سیزدهم و سیزدهم کشور قراردارد. همچنین از نظر تعداد، مجوزهای گروه صنعت غذایی وآشامیدنی و از نظر سرمایه گذاری، گروه صنعت فرآوری موادمعدنی در بالاترین رده قرار گرفته است.
ازمهترین صنایع بزرگ استان می توان به مس سرچشمه، مس خاتون آباد، سنگ آهن گل گهر، مس شهید باهنر، روغن نباتی گلناز کرمان، آلومینیوم هزار، کرمان تابلو، فولاد کرمان، گروه صنعتی بارز، سیمان ممتازان، سیمان کرمان، سیمان زرین، صنایع خودرو سازان کرمان موتور، مدیران خودرو، راین خودرو، فولاد زرند ایرانیان، فولاد سیرجان ایرانیان، ذوب جهان فولاد،فولاد بوتیا، صنایع ذوب و نورد کرمان اشاره نمود.
مهمترین تولیدات صنعتی استان عبارتند از مس کاتد، کنسانتره آهن، گندله آهن، مصنوعات مسی، انواع روغن نباتی، فویل آلومینیوم و لفافهای غذایی و دارویی، انواع تابلوبرق، میلگرد، انواع لاستیک خودرو، سیمان خاکستری، خودرو سواری، کک و قطران و آهن اسفنجی می باشد.عمده محصولات صادراتی استان در زمینه مس کاتد، مصنوعات مسی، سنگ آهن، کرومیت، خرم ، پسته و انواع سنگ های ساختمانی از جمله کاشی و سرامیک، سیمان، سنگ و کنسانتره مولیبدن می باشد.
با توجه به تهدیدات کمبود آب در استان، توسعه صنعت و معدن به عنوان یکی از الویت های توسعه اقتصادی استان درنظر گرفته شده است؛ استان کرمان با وجود بیش از 40 نوع ماده معدنی به عنوان بهشت زمین شناسی لقب گرفته است، وجود زونهای زمین شناسی سنندج – سیرجان، ارومیه –دختر، ایران مرکزی و افیولیت، پتانسیل و ذخائر ارزشمند و بی شماری را برای استان به ارمغان آورده است که از نظر ذخایر زیر زمینی یکی از غنی ترین مناطق ایران است. باید گفت که معادن آهن، مس، زغالسنگ و کرومیت در استان از غنی ترین معادن کشور و بعضا بی نظیر می باشد.
درحال حاضر در زمینه سنگ آهن 36 فقره پروانه بهره برداری با ذخیره قطعی 7/1 میلیاردتن شناخته شده است که مهمترین آنها سنگ آهن گل گهر با ذخیره قطعی 2/1 میلیارد تن و سنگ آهن جلال آباد در شهرستان زرند با ذخیره قطعی 187 میلیون تن می باشد.
ذخیره قطعی مس استان نیز در حال حاضر 7/1 میلیارد تن در قالب 26 فقره پروانه بهره برداری می باشد که مهمترین آن عبارتند از معدن مس سرچشمه با ذخیره قطعی 2/1 میلیاردتن و معدن مس میدوک درشهربابک با ذخیره قطعی 144 میلیون تن است؛ همچنین ذخیره قطعی زغال سنگ استان 120 میلیون تن و ذخیره قطعی کرومیت درشمال استان نه میلیون تن می باشد.باتوجه به ذخایر غنی سنگ آهن، مس، زغال سنگ و کرومیت در استان طرح های فرآوری مواد معدنی در الویت سرمایه گذاری استان قرار گرفته است. همچنین با توجه به پروژه های راه اندازی شده و در دست اجرا در دولت تدبیر و امید در زمینه تولید کنسانتره آهن، گندله آهن، آهن اسفنجی و شمش آهن، مس کاتد و مصنوعات مس استان کرمان در سال 1398 جایگاه ویژه ای در زمینه زنجیره مس و فولاد کشور قرار می گیرد.
یک پنجم اشتغال استان مربوط به واحدهای کوچک و متوسط است توانمند سازی این بخش برای توسعه اقتصادی استان ضروری می باشد در راستای توسعه صنعتی استان در سند چشم انداز 20 ساله کشور، اتاق کرمان به عنوان نماینده بخش خصوصی در جهت توسعه و پیشرفت اقتصادی استان و خدمات‌دهی حمایتی به صنایع کوچک و متوسط و بخشهای تولیدی استان اقدام به راه اندازی واحد SPX در اتاق نموده است. مرکز معاملات پیمانکاری فرعی نیز مانند سایر بخش‌ها مثل خوشه‌های کسب‌وکار، با خدمات‌دهی اولیه و ایجاد ساختارهای مناسب از سوی این واحد، برای توسعه و توانمند سازی بنگاه های کوچک اقدامات موثر را بنا نهاده است. با توجه به پتانسیل بالای استان در بهره وری و بهره برداری فعلی و آتی پیش بینی می گردد رویکرد نظام پیمانکاری فرعی به توسعه و ایجاد صنایع کوچک و متوسط انجامد که در نهایت بهبود وضعیت اقتصادی استان را در برخواهد داشت.